1 00:00:01,000 --> 00:00:05,500 Telescopen van tegenwoordig bestuderen het heelal in het electromagnetische spectrum. 2 00:00:05,500 --> 00:00:12,500 Elk deel van het spectrum vertelt ons over het heelal, en geeft ons stukjes van de kosmische puzzel. 3 00:00:13,000 --> 00:00:20,000 De meest krachtige telescopen op Aarde en in de ruimte hebben hun krachten gebundeld in het laatste decennium in een unieke observatie-campagne, 4 00:00:20,000 --> 00:00:25,500 die GOODS is genoemd, die veel van het spectrum analyseert, en diep in de cosmische periode terugkijkt. 5 00:00:45,000 --> 00:00:51,000 Dit is de Hubblecast. Nieuws en beelden van de NASA/ESA Hubble ruimtetelescoop. 6 00:00:51,000 --> 00:00:56,000 Reizend door ruimte en tijd met uw gastheer, dr. J. (a.k.a. dr. Joe Liske). 7 00:00:58,000 --> 00:01:01,000 Hallo, en welkom op deze zeer speciale 'multi-uitzending'. 8 00:01:01,000 --> 00:01:07,500 We zullen een unieke samenwerking gaan verkennen van enkele van de meest krachtige telescopen, zowel op Aarde, als die in de ruimte. 9 00:01:08,000 --> 00:01:13,500 We doen dit nu middels een soortgelijke samenwerking op te zetten van: - de ESOcast, - de Hubblecast, 10 00:01:13,500 --> 00:01:20,000 - de Spitzer ruimtetelescoop's "Hidden Universe", en - Chandra X-ray observatorium's "Beautiful Universe". 11 00:01:21,000 --> 00:01:25,000 Ik ben Megan Watzke voor de "Beautiful Universe" van het Chandra X-ray centrum. 12 00:01:25,000 --> 00:01:30,000 En ik ben Dr. Robert Hurt, van de "Hidden Universe" van het NASA Spitzer Science centrum. 13 00:01:33,000 --> 00:01:38,000 Het is de combinatie van diepe observaties van vele verschillende telescopen die dit project zo belangrijk maakt. 14 00:01:40,000 --> 00:01:47,500 Hoe langer een telescoop een object observeert, hoe gevoeliger de waarnemingen worden, en hoe dieper we in de ruimte kunnen kijken. 15 00:01:48,000 --> 00:01:55,000 Maar om het hele plaatje te krijgen van wat er in het heelal gebeurt, moeten astronomen ook in een wijde breedte van golglengten observeren, 16 00:01:55,000 --> 00:01:57,000 waarom er verschillende soorten telescopen nodig zijn. 17 00:01:57,000 --> 00:02:03,000 Dit zijn nu de basisideeën achter GOODS, (Great Observatories Origins Deep Survey). 18 00:02:05,500 --> 00:02:10,000 Het GOODS-project verenigt 's werelds meest geavanceerde observatoria, waaronder: 19 00:02:10,000 --> 00:02:13,000 - ESO’s Very Large Telescope (VLT), 20 00:02:14,000 --> 00:02:17,000 - de NASA/ESA Hubble ruimtetelescoop, 21 00:02:18,500 --> 00:02:20,500 - de Spitzer ruimtetelescoop, 22 00:02:21,500 --> 00:02:24,000 - het Chandra X-ray observatorium, en vele andere. 23 00:02:24,500 --> 00:02:30,500 Alle maken ze extreem diepe observaties van objecten in het heelal die ver van ons verwijderd zijn, en dat in verschillende electromagnetische spectrum. 24 00:02:31,000 --> 00:02:34,000 Door hun kracht te bundelen en door hetzelfde gebied te observeren, 25 00:02:34,000 --> 00:02:41,500 geven de GOODS observatoria ons een unieke kijk op de formatie en evolutie van sterrenstelsels in de kosmische tijd, 26 00:02:42,000 --> 00:02:45,500 en, brengen ze de geschiedenis van de expansie van het heelal in kaart. 27 00:02:53,500 --> 00:02:59,000 Welnu, dit is niet de eerste keer dat telescopen zijn ingezet om ons extreem diepe beelden van de kosmos te brengen. 28 00:02:59,500 --> 00:03:06,500 Bijvoorbeeld, zo is het Hubble Deep Field een gebied waar krachtig op is ingezoomd in de noordelijke hemel, in sterrenbeeld Grote Beer. 29 00:03:07,000 --> 00:03:13,000 Dit onthulde duizenden verweg gelegen sterrenstelsels ondanks dat het hele gebied maar een klein stukje hemel was, 30 00:03:14,000 --> 00:03:18,000 ter grootte van een zandkorrel in je hand, wanneer je je arm strekt. 31 00:03:21,000 --> 00:03:26,500 Welnu, met GOODS hebben verscheidene observatoria hun krachten ingezet om ook 2 grotere doelen te onderzoeken, 32 00:03:27,000 --> 00:03:30,500 één in het centrum van dat Hubble Deep Field in de noordelijke hemel, 33 00:03:31,000 --> 00:03:36,500 en één die zicht richtte op een ander gebied, genaamd Chandra Deep Field South, in de zuidelijke hemel. 34 00:03:37,500 --> 00:03:42,000 De voornaamste GOODS-gebieden zijn elk 30x zo groot als het Hubble Deep Field, 35 00:03:42,000 --> 00:03:46,000 en additionele observaties dekken een gebied af ter grootte van onze Volle Maan. 36 00:03:51,000 --> 00:03:55,000 Deze hemelgebieden waren al degene die het meest uitgebreid onderzocht waren, 37 00:03:55,000 --> 00:03:58,500 en dus, de combinatie van die gearchiveerde data 38 00:03:58,500 --> 00:04:04,500 met de vele nieuwe resultaten van gerichte observaties, geeft ons een kijk in de geschiedenis van sterrenstelsels, die we nog nooit eerder hadden. 39 00:04:14,500 --> 00:04:21,000 ESO’s Very Large Telescope, op Cerro Paranal, (een gigant met 4 spiegels met een diameter 8,2 meter) 40 00:04:21,000 --> 00:04:26,000 werd bijna 100 nachten ingezet voor gerichte observaties. 41 00:04:26,000 --> 00:04:35,000 De telescopen maakten opnames van de regio, zowel in bijna-infrarood licht, als ook in het spectrum op de grens tussen zichtbaar en ultra-violet licht. 42 00:04:35,500 --> 00:04:42,000 Op deze korte golflengten, hebben alleen telescopen op exceptioneel goede lokaties - zoals de VLT op Cerro Paranal - 43 00:04:42,000 --> 00:04:45,500 een kans om goed door de Aardse atmosfeer heen waar te nemen. 44 00:04:47,000 --> 00:04:53,000 De NASA/ESA Hubble ruimtetelescoop heeft de GOODS gebieden in de optische en bijna-infrarood golflengten geobserveerd, 45 00:04:53,000 --> 00:04:58,000 om bijvoorbeeld verweg gelegen stervormende sterrenstelsels te detecteren. 46 00:04:58,000 --> 00:05:03,500 Wel, Hubble besteedde 5 observatiedagen aan deze gebieden, verspreid over 5 visitaties. 47 00:05:03,500 --> 00:05:07,500 Tussen elk bezoek lag steeds ongeveer 45 dagen. 48 00:05:08,000 --> 00:05:14,500 Door dit zo te spreiden was Hubble in staat nieuwe supernova's te spotten die in deze maanden verschenen, 49 00:05:14,500 --> 00:05:19,000 wat de belangrijke informatie leverde om de expansie en acceleratie van het heelal te meten, 50 00:05:19,000 --> 00:05:21,500 dat wordt veroorzaakt door aanwezigheid van de mysterieuze Donkere Energie. 51 00:05:22,000 --> 00:05:26,000 Maar niet alleen Hubble deed die diepe-ruimte-observaties voor GOODS... 52 00:05:27,500 --> 00:05:34,000 NASA’s Spitzer ruimtetelescoop bracht de GOODS gebieden in beeld in het bijna-infrarood en middel-infrarode spectrum, gedurende 5 dagen. 53 00:05:34,000 --> 00:05:39,000 op golflengten tot 30x langer dan die van Hubble. 54 00:05:39,500 --> 00:05:46,000 Deze langere golflengten zijn interessant omdat ze verweg gelegen sterrenstelsels onthullen waarvan het (zichtbare) licht verborgen kan zijn door kosmisch sterrenstof, 55 00:05:46,000 --> 00:05:51,000 of juist uitgestrekt is door de expansie van het heelal, dat ze ook inzichtbaar maakt voor Hubble. 56 00:05:52,000 --> 00:05:59,000 Wat deze verweg gelegen sterrenstelsels betreft, vertellen de Spitzer opnames ook aan astronomen over hun leeftijd en de totale massa van hun sterren 57 00:05:59,000 --> 00:06:02,000 - aanvullende informatie dus bij de Hubble's data. 58 00:06:04,000 --> 00:06:06,500 Laten we nu van het infrarood naar veel kortere golflengten kijken.. 59 00:06:07,500 --> 00:06:09,000 Ook rondcirkelend in de ruimte.. 60 00:06:09,000 --> 00:06:16,000 had het Chandra X-Ray observatorium reeds het GOODS-gebied vele malen geobserveerd, gedurende een jaar. 61 00:06:17,000 --> 00:06:20,800 De Chandra X-ray afbeeldingen laten de meest verweg gelegen objecten zien, ooit waargenomen. 62 00:06:20,800 --> 00:06:28,000 Zij detecteerde meer dan 200 X-ray bronnen, waarvan aangenomen wordt dat het super-massieve Zwarte Gaten zijn in het centrum van jonge sterrenstelsels. 63 00:06:28,000 --> 00:06:34,000 De X-rays worden geproduceerd door extreem hete, interstellaire gassen, die in het Zwarte Gat vallen. 64 00:06:36,000 --> 00:06:41,000 Deze multi-golflengte observaties identificeerden 10.000en sterrenstelsels. 65 00:06:42,000 --> 00:06:47,500 Om een volledig begrip te krijgen van de geschiedenis en ontwikkeling van sterrenstelsels gedurende een behoorlijk deel van de geschiedenis van het heelal, 66 00:06:47,500 --> 00:06:54,000 moeten we in staat zijn om hun afstanden nog nauwkeuriger te bepalen, om ze te kunnen duiden op de kosmische tijdschaal. 67 00:06:54,000 --> 00:06:56,500 Doordat deze sterrenstelsels zo verweg bevinden, 68 00:06:56,500 --> 00:07:02,500 zijn hun lichtgolven die we tegenwoordig zien, al ongeveer 13 miljard jaar onderweg geweest. 69 00:07:03,000 --> 00:07:10,500 En, aangezien het heelal sinds de Oerknal is geëxpandeerd, was het heelal in het begin meer dan 7x compacter dan tegenwoordig. 70 00:07:13,000 --> 00:07:17,500 Gedurende de miljaren jaren dat het licht onderweg was, strekte zijn golflengten zich ook uit 71 00:07:17,500 --> 00:07:24,000 toen de ruimtelijke samenstelling expandeerde. Dit effect heet "roodverschuiving", 72 00:07:24,000 --> 00:07:30,500 want, bijvoorbeeld, licht dat in het jonge heelal blauw of ultraviolet was, verschoof in kleur naar langere, rodere golflengten. 73 00:07:34,000 --> 00:07:41,000 Terug op Aarde, gebruikten astronomen spectografen op ESO's Very Large Telescope (VLT) om de spectra van sterrenstelsels te meten: 74 00:07:41,000 --> 00:07:44,500 ze vingen hun licht op en spreidden dat uit als de kleuren van een regenboog. 75 00:07:45,000 --> 00:07:50,000 Wel, met deze spectra konden astronomen de roodverschuiving van die sterrenstelsels meten, en vervolgens hun afstanden. 76 00:07:51,000 --> 00:07:55,500 Een uitgebreide onderzoek leverde roodverschuivingen van bijna 3.000 sterrenstelsels in het GOODS-gebied. 77 00:07:56,000 --> 00:08:01,000 En, met deze kennis konden we de sterrenstelsels onderling plaatsen in de ruimtekolom, 78 00:08:01,000 --> 00:08:06,000 net een zoeklicht dat straalt, vanuit ons huidige observatie-moment, tot terug in de tijd naar de jonge kosmos. 79 00:08:07,000 --> 00:08:11,000 We kunnen zo een verbazingwekkende reis maken door een soort tunnel naar de rand van het waarneembare heelal. 80 00:08:11,000 --> 00:08:18,000 Op sommige plekken zijn de sterrencluster samengeklonterd, waarbij ze structuren vormen met grootte van meer dan 10 miljoen lichtjaren. 81 00:08:22,000 --> 00:08:30,000 Dankzij GOODS en andere onderzoeken van hetzelfde gebied, zijn deze regios in het heelal uitzonderlijk goed bestudeerd, 82 00:08:30,000 --> 00:08:36,000 met hoge resolutie, observaties diep het heelal in, in een breed spectrum van golflengten, en, er volgt nog meer.. 83 00:08:41,000 --> 00:08:48,000 Zo heeft de Atacama Pathfinder Experiment telescoop (APEX) meer dan 300 uren besteed 84 00:08:48,000 --> 00:08:50,000 — bijna 2 volle weken — 85 00:08:50,000 --> 00:08:53,000 om deze gebieden op sub-millimeter golflengten in beeld te brengen, 86 00:08:53,000 --> 00:09:00,000 met zijn telescoop op 5.000m hoogte van het plateau van Chajnantor, in de Chileense Andes. 87 00:09:01,000 --> 00:09:08,500 Observaties op deze golflengten zijn ideaal om roodverschuiving te vinden van licht van verweg gelegen sterrenstelsels vol sterrenstof in het vroege heelal. 88 00:09:09,500 --> 00:09:16,500 Vanwege de langere golflengten van dit sub-millimeter licht, is de APEX-afbeelding niet zo scherp als die van het zichtbare en infrarode licht. 89 00:09:16,500 --> 00:09:22,000 Maar, dankzij de Spitzer-opnames van diep in het heelal, èn de opnames gemaakt in het radio-frequentiegebied, 90 00:09:22,000 --> 00:09:28,500 kunnen we de objecten gevonden met APEX identificeren, door ze te vergelijken met de andere golflengten. 91 00:09:28,500 --> 00:09:35,000 Het gloeiende licht in het sub-millimeter bereik onthult dat er honderden sterren jaarlijks in deze sterrenstelsels ontstaan. 92 00:09:36,000 --> 00:09:42,000 In komende jaren zal ALMA (de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array), 93 00:09:42,000 --> 00:09:47,500 - die momenteel (2010) in aanbouw is op hetzelfde plateau als APEX - zijn eerste wetenschappelijke observaties beginnen. 94 00:09:48,000 --> 00:09:56,600 Ook waarnemend in het sub-millimeter golflengte-bereik, zal het toch een véél grotere gevoeligheid hebben dan APEX, en .. een resolutie die zelfs scherper is dan die van Hubble (in de ruimte)! 95 00:09:57,000 --> 00:10:04,000 ALMA zal een revolutie betekenen voor ons begrip van het vroege heelal, omdat het nog verderweg gelegen sterrenstelsels kan waarnemen 96 00:10:04,000 --> 00:10:09,000 die door sterrenstof onzichtbaar zijn voor telescopen die waarnemen in het zichtbare en bijna-rode spectrum. 97 00:10:10,000 --> 00:10:17,000 Deze projecten zijn een goed voorbeeld van hoe grootse observatoria kunnen samenwerken, in het electromagnetische spectrum, 98 00:10:17,000 --> 00:10:21,500 om ons een completer zicht op sterrenstelsels te geven in de geschiedenis van het heelal. 99 00:10:21,500 --> 00:10:28,000 Nu al hebben astronomen meer dan 400 wetenschappelijke artikelen op basis van deze data geschreven, en er zijn meer op komst .. 100 00:10:28,000 --> 00:10:32,000 Bovendien, zal het GOODS-gebied ook geobserveerd blijven worden in de toekomst. 101 00:10:32,500 --> 00:10:39,000 Deze hemelgebieden zullen voorname onderzoeksgebieden blijven in de komende generatie telescopen, zowel die op de grond, als die in de ruimte, 102 00:10:39,000 --> 00:10:45,500 en astronomen in de hele wereld zullen deze data gebruiken om nieuwe dingen te leren over ons heelal, gedurende nog vele jaren. 103 00:10:46,000 --> 00:10:48,500 Ik groet onze vrienden in andere observatoria, 104 00:10:48,500 --> 00:10:53,000 ik ben dr. J., en sluit deze ESOcast en Hubblecast… 105 00:10:54,500 --> 00:10:58,500 Ik ben dr. Robert Hurt, en sluit de "Hidden Universe" cast, en het Spitzer Science Centrum, 106 00:10:58,500 --> 00:11:02,000 en herinner u er nog even aan dat er een verborgen heelal is, dat erop wacht te worden ontdekt. 107 00:11:03,000 --> 00:11:08,000 En ik ben Megan Watzke, en sluit namens het Chandra X-ray observatorium, de "Beautiful Universe" cast. 108 00:11:09,000 --> 00:11:12,000 Vergezel me opnieuw de volgende keer, in een nieuw kosmisch avontuur, 109 00:11:12,500 --> 00:11:16,000 waarvan ik zeker ben dat het ons zal verrassen, veel meer dan we ons hadden durven inbeelden. 110 00:11:17,800 --> 00:11:22,800 ESOcast Hubblecast Verborgen heelal Mooi heelal 111 00:11:23,000 --> 00:11:28,500 Hubblecast werd geproduceerd door ESA/Hubble op het Europese Zuidelijke Observatorium, in Duitsland. 112 00:11:28,800 --> 00:11:32,800 De Hubble missie is een internationaal samenwerkingsproject van de NASA en de European Space Agency. 113 00:11:41,000 --> 00:11:45,500 Transcriptie door ESA/Hubble; vertaling M.Smit. 114 00:11:46,000 --> 00:11:51,000 Nu dat u meer weet over Hubble (in de ruimte), kunt u ook zorgen dat u op de hoogte komt van het laatste nieuws over de telescopen (op aarde): 115 00:11:51,000 --> 00:11:59,000 De 'ESOcast' brengt u het meest interessante onder aandacht van het European Southern Observatorium met zijn krachtige telescopen, dat waarneemt hoog op het Chileense Andesgebergte; 116 00:11:59,000 --> 00:12:03,000 daar op het zuidelijke halfrond waar zich de beste lokaties bevinden om astronomische waarnemingen te doen.